Θεωρία των νοητικών μοντέλων (mental model theory)

Η θεωρία των νοητικών μοντέλων προϋποθέτει ότι οι άνθρωποι έχουν μια περιορισμένη ικανότητα λογικής σκέψης, αλλά ότι αυτή η λογική σκέψη μπορεί να εμποδίζεται από περιορισμούς της επεξεργασίας (π.χ. περιορισμένη μνήμη εργασίας, Johnson-laird 1983, 1995a,b, 1999; Johnson-laird & Byrne, 1991, 1993a, 1996). Σε αντίθεση με την θεωρία των αφηρημένων κανόνων (abstract rule theory), η θεωρία των νοητικών μοντέλων δίνει κεντρικό ρόλο στην κατανόηση κατά τη διαδικασία της λογικής. Οι άνθρωποι δημιουργούν μοντέλα όταν καταλαβαίνουν τη γλωσσική περιγραφή των αντικειμένων και η λογική τους στηρίζεται σ’ αυτά τα μοντέλα.

Η θεωρία των νοητικών μοντέλων υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι σκέπτονται λογικά κατασκευάζοντας μια αναπαράσταση ή ένα μοντέλο της κατάστασης που περιγράφεται στις προϋποθέσεις, το οποίο στηρίζεται στις σημασίες των προϋποθέσεων και στη γενική γνώση. Μετά περιγράφουν αυτό το μοντέλο με έναν αφαιρετικό τρόπο για να παράγουν ένα συμπέρασμα, πριν επιβεβαιώσουν το μοντέλο. Η επιβεβαίωση πραγματοποιείται ψάχνοντας για εναλλακτικά μοντέλα ή για παραδείγματα που καταρρίπτουν τη θεωρία (counterexamples), τα οποία αναιρούν το συμπέρασμα που έχει παραχθεί. Αν δεν βρεθούν τέτοιου είδους παραδείγματα (counterexamples) τότε τα υποκείμενα βλέπουν την εξαγωγή συμπεράσματος ως έγκυρη (Johnson-laird & Byrne, 1991,1993a). Η βασική ιδέα μπορεί να διευκρινιστεί εύκολα με απλά χωρικά προβλήματα.

Σκεφτείτε την αναπαράσταση ή το μοντέλο που μπορεί κάποιος να κατασκευάσει από τις ακόλουθες προϋποθέσεις, όπου του έχουν δοθεί οδηγίες να φανταστεί την κατάσταση που περιγράφετε παρακάτω:

-η λάμπα βρίσκεται δεξιά από το τετράδιο.

-το βιβλίο βρίσκεται αριστερά από το τετράδιο.

-το ρολόι βρίσκεται μπροστά από το βιβλίο.

-το βάζο βρίσκεται μπροστά από την λάμπα.

Χωρικά, αυτά τα αντικείμενα θα μπορούσαν να αναπαρασταθούν με τον ακόλουθο τρόπο:

Βιβλίο Τετράδιο Λάμπα

Ρολόι Βάζο

Επομένως, κάποιος θα μπορούσε να βγάλει το συμπέρασμα ότι «το ρολόι είναι αριστερά από το τετράδιο». Το συμπέρασμα είναι μια δήλωση που συνάγεται από τις προϋποθέσεις και δεν έχει δηλωθεί ξεκάθαρα σ' αυτές (άρα, πολλά περισσότερα συμπεράσματα θα μπορούσαν να εξαχθούν). Αν προσπαθήσουμε να αρνηθούμε αυτό το συμπέρασμα, τότε χρειάζεται να ανακαλύψουμε μια άλλη διάταξη ή ένα μοντέλο των αντικειμένων, το οποίο να είναι συνεπές με την περιγραφή των προϋποθέσεων, αλλά όχι με το συμπέρασμα ότι «το ρολόι βρίσκεται αριστερά από το βάζο». Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει τέτοιο μοντέλο.

Αλλά σκεφθείτε τις ακόλουθες προυποθέσεις

-η λάμπα βρίσκεται δεξιά από το τετράδιο.

-το βιβλίο βρίσκεται αριστερά από τη λάμπα.

-το ρολόι βρίσκεται μπροστά από το βιβλίο.

-το βάζο βρίσκεται μπροστά από το τετράδιο.

Αυτό είναι συνεπές με δύο διαφορετικά μοντέλα:

1. βιβλίο τετράδιο λάμπα

ρολόι βάζο

2. τετράδιο βιβλίο λάμπα

βάζο ρολόι

σε αυτή την περίπτωση, το συμπέρασμα που ίσως βγάλουμε από το πρώτο μοντέλο, ότι «το ρολόι βρίσκεται αριστερά από το βάζο», είναι ασυνεπές με το εναλλακτικό μοντέλο των προυποθέσεων, στο οποίο «το ρολόι βρίσκεται δεξιά από το βάζο». Σ΄ αυτή την περίπτωση, επομένως, κάποιος μπορεί να παραδεχθεί ότι «δεν υπάρχει έγκυρο συμπέρασμα» για τη σχέση μεταξύ βάζου και ρολογιού (χωρίς τον προσδιορισμό άλλων πραγμάτων).

Έγκυρη εξαγωγή συμπερασμάτων στη θεωρία των μοντέλων.

Οι Johnson-Laird και Byrne (1992) έχουν προτείνει μια θεωρία μοντέλων υποθετικής λογικής σκέψης. Σ' αυτή τη θεωρία, η υποθετική λογική σκέψη, όπως «αν υπάρχει ένας κύκλος, τότε υπάρχει και ένα τρίγωνο», παρουσιάζεται με τα ακόλουθα μοντέλα:

Κάθε γραμμή παρουσιάζει ένα καινούριο μοντέλο. Και τα τρία αυτά μοντέλα παρουσιάζουν όλες τις καταστάσεις κατά τις οποίες η προυπόθεση είναι σωστή, αλλά όχι την κατάσταση στην οποία η προυπόθεση να είναι λάθος. Το σύμβολο «_» είναι ένα προτασιακό σημάδι στο μοντέλο, το οποίο χρησιμοποιείται για να δείξει το όχι (not). Διαισθητικά, αυτό σημαίνει όταν οι άνθρωποι καταλαβαίνουν την προυπόθεση «αν υπάρχει ένας κύκλος, τότε υπάρχει και ένα τρίγωνο», την αναπαριστούν με καταστάσεις που περιγράφονται από την πρόταση. Δηλαδή, μια κατάσταση όπου υπάρχει ένας κύκλος και ένα τρίγωνο, μια κατάσταση όπου δεν υπάρχει ένας κύκλος και υπάρχει ένα τρίγωνο και μια κατάσταση όπου δεν υπάρχει ούτε κύκλος ούτε τρίγωνο.

...η συνέχεια εδώ: Θεωρία των νοητικών μοντέλων (mental model theory) | Τρέλα είναι απλά μια άλλη μορφή της συνείδησης