Η κινητήρια δύναμη του νου
Τι κινεί όμως όλον αυτόν τον μηχανισμό της νόησης;
Οι κινητήριες δυνάμεις του νου είναι τα ένστικτα, που αποτελούν και τις πηγές των συναισθημάτων. Αυτά έχουν ερευνηθεί εκτενώς αλλά χωρίς να δημιουργηθεί ακόμα μία γενικά αποδεκτή θεωρία. Υπάρχουν διάφορες σχολές ψυχολόγων, όπως οι Μπεχαβιοριστές ή Συμπεριφοριστές, οι Ηθολόγοι κ. α. Οι αρχικές θέσεις αυτών των σχολών ήσαν διαμετρικά αντίθετες, τείνουν όμως σταδιακά να συγκερασθούν. Οι Μπεχαβιοριστές πίστευαν αρχικά ότι η συμπεριφορά ενός ζώου οφείλεται αποκλειστικά σε επίκτητα ανακλαστικά που αποκτώνται με βάση ευχάριστες ή δυσάρεστες εμπειρίες. Οι Ηθολόγοι, όπως ο Konrad Lorenz, o Nikolaus Tinbergen, ο Erich von Holst κ. α., δίνουν αντίθετα έμφαση στον τεράστιο πλούτο έμφυτων ενστικτωδών αντιδράσεων, που οι απαρχές τους υπάρχουν πριν από την απόκτηση οποιασδήποτε εμπειρίας. Για παράδειγμα, το κλάμα ή το χαμόγελο είναι έμφυτες αντιδράσεις που εμφανίζονται ακόμη σε τυφλά ή κωφάλαλα μωρά που δεν έχουν την δυνατότητα να τις αποκτήσουν μιμούμενα άλλους. Παρόμοια, ακόμα πολύ νεαρά θηλαστικά διαφόρων ειδών, που δεν είχαν κανενός είδους αντίστοιχες εμπειρίες, φοβούνται να περάσουν πάνω από έναν «οπτικό γκρεμό», δηλαδή ένα διαφανές πάτωμα που εκτείνεται πάνω από έναν πραγματικό γκρεμό, όπως το χάσμα ανάμεσα σε δύο τραπέζια.
Τα ένστικτα είναι πολυσύνθετα συστήματα ελέγχου των ενεργειών και των αντιδράσεων ενός οργανισμού, που έχουν έμφυτη βάση. Τα ένστικτα εξελίσσονται όμως και διαφοροποιούνται παράλληλα με την ανάπτυξη του σώματος, όπως φαίνεται καθαρά από το σεξουαλικό ένστικτο. Τα διάφορα είδη ενστίκτων είναι επίσης ανταγωνιστικά μεταξύ τους, γιατί όταν επιδιώκουμε την εκπλήρωση ενός ενστίκτου πρέπει αναγκαστικά να παραμελήσουμε τα άλλα.
Μερικά βασικά είδη ενστίκτων ή παρορμήσεων είναι τα ακόλουθα: η δίψα, η πείνα, η σεξουαλική παρόρμηση, η επιδίωξη προσέγγισης και επαφής με άλλα ζώα ιδίως από τα νεαρά ζώα, η περιέργεια, η παρόρμηση για παιχνίδι, ο φόβος, και η επιθετικότητα. Η ύπαρξη των λιγότερο προφανών από αυτά τα ένστικτα έχει διαπιστωθεί πειραματικά. Για παράδειγμα, η επιδίωξη προσέγγισης προς ομοειδή ζώα ή ακόμα και προς απομιμήσεις τους έχει διαπιστωθεί τόσο σε νεογέννητα θηλαστικά όσο και σε νεογέννητα πουλιά.
Παρόμοια, η περιέργεια φαίνεται να είναι βασική παρόρμηση σε πιο εξελιγμένα ζώα. Η ευκαιρία να εξερευνήσουν άγνωστες περιοχές αποτελεί ισχυρό κίνητρο για να μάθουν τα ζώα να αναγνωρίζουν ερεθίσματα που οδηγούν σε αυτόν τον στόχο. Για παράδειγμα, πίθηκοι ρέζους μαθαίνουν να ξεχωρίζουν κίτρινα και μπλε χρώματα με μόνη ανταμοιβή το να κοιτάνε διάφορες σκηνές για κάποιο μικρό διάστημα. Συγγενής είναι και η παρόρμηση για παιχνίδι που συντελεί στην εξέλιξη των κιναισθητικών μηχανισμών δράσης και αντίδρασης ενός ζώου.
Συνέπειες της εξελικτικής θεώρησης του συστήματος των εννοιών Ασυνείδητο και Διαίσθηση
Η άποψη ότι οι έννοιες οφείλονται στην σταδιακή σύνθεση κιναισθητικών μηχανισμών με την καθοδήγηση των ενστίκτων σε στερεότυπα σχήματα δράσεως -αντιδράσεως μας δίνει την δυνατότητα να εξηγήσουμε τι είναι αυτό το μέρος του νου που αποκαλείται «Ασυνείδητο» από τις διάφορες ψυχαναλυτικές σχολές και ειδικότερα από τον Carl Gustav Jung. Προσφέρει επίσης μίαν εξήγηση για το πώς λειτουργεί ενδεχόμενα η ικανότητα του ανθρώπου που συνήθως ονομάζεται «διαίσθηση», δηλαδή η ικανότητα να μεταπηδήσουμε από μίαν έννοια ή ιδέα, (π. χ. ένα νοερό μοντέλο) σε κάποια άλλη, εντελώς διαφορετική, λογικά ξένη και φαινομενικά ασύνδετη.
Όπως είδαμε, το τεράστιο δίκτυο των προεννοιακών συνδέσεων που αποτελούν τα μη λεκτικά στάδια σχηματισμού κάθε έννοιας είναι ασυνείδητο. Οι προέννοιες είναι αφανείς, δηλαδή μη συνειδητοποιήσιμες, γιατί είναι από την φύση τους ασαφείς και ανειδίκευτες. Συλλαμβάνουν με κιναισθητικό τρόπο κάποια κοινά αλληλεπιδρασιακά χαρακτηριστικά, κοινά προστάδια εννοιών, που είναι λογικά πολύ διαφορετικές. Για τον λόγο αυτό είναι αδύνατο και το να τους δώσουμε ονόματα.
Έτσι έχουμε άμεσα ένα σύνολο περιεχομένων της μνήμης που μπορεί να ονομασθεί «Ασυνείδητο» και μοιάζει πολύ με το «Ασυνείδητο» όπως το αντιλαμβάνεται ο Jung, δηλαδή δεν συνδέεται τόσο με τραυματικές εμπειρίες αλλά αποτελεί κυρίως την πηγή όλων των δημιουργικών νοητικών λειτουργιών.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου