Σύμφωνα με την Αναπτυξιακή Ψυχολογία και ιδιαίτερα τις πρωτοποριακές εργασίες του Ελβετού ψυχολόγου Ζαν Πιαζέ (Jean Piaget), οι απαρχές του συστήματος των εννοιών δημιουργούνται σταδιακά με συγκέντρωση εμπειριών που συνδέουν την αίσθηση με την κίνηση σε στερεότυπους κινητικο-αισθητικούς ή κιναισθητικούς μηχανισμούς αντιδράσεως, που ονομάζονται από τον Πιαζέ «κιναισθητικά σχήματα». Το μωρό έχει στην αρχή μόνο κάποια έμφυτα ανακλαστικά. Καθώς αναπτύσσεται όμως σωματικά, αυτά τα ανακλαστικά εξελίσσονται σταδιακά σε κιναισθητικούς μηχανισμούς αντίδρασης και δράσης. Οι μηχανισμοί αυτοί συνδέονται αρχικά με μίαν ορισμένη κατάσταση αλλά σύντομα χρησιμοποιούνται αδιάκριτα για μίαν πλειάδα καταστάσεων. Έτσι, το μωρό θηλάζει αρχικά το στήθος της μητέρας του, αλλά στην συνέχεια «θηλάζει» επίσης διάφορα άλλα αντικείμενα δοκιμάζοντας έτσι την σκληρότητα, την λειότητα, την θερμοκρασία τους κοκ. Σταδιακά μαθαίνει επίσης να συντονίζει την οπτική αντίληψη με κινήσεις των χεριών. Δεν ασκεί όμως έτσι μόνο την ικανότητά του να χειριστεί αντικείμενα αλλά την ίδια την αντίληψη των αντικειμένων τον τρόπο απεικόνισης του περιβάλλοντος στον νου του. Αρχικά δεν είναι ακόμα σε θέση να αναλύσει την εποπτεία σε επί μέρους στοιχεία με ξεκάθαρες ιδιότητες. Αυτό το ξεκαθάρισμα γίνεται όσο αφομοιώνει όλο και περισσότερα κιναισθητικά σχήματα χειρισμού του περιβάλλοντος . Το παιδί διακρίνει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά όταν μάθει να τα χειρίζεται ή να τα αξιοποιεί με άλλον τρόπο. Ακόμα και όταν αρχίζει μετά τους δεκαοκτώ μήνες να χρησιμοποιεί λέξεις δεν έχει την πλήρη κατανόηση των αντιστοίχων εννοιών. Γι' αυτό ο Πιαζέ χαρακτηρίζει τους μηχανισμούς αντίληψης και χειρισμού των διαφόρων αντικειμένων, καθώς και τις αντίστοιχες λεκτικές εκφράσεις, ως «προέννοιες». Χαρακτηριστικό τους είναι ότι χρησιμοποιούνται ανειδίκευτα για να αναφερθεί το παιδί σε πολύ διαφορετικές μεταξύ τους εξωτερικές καταστάσεις. Η λογική δομή των εννοιών, που αποτελεί το βασικό αντικείμενο μελέτης του Πιαζέ, αποκτάται σταδιακά ακολουθώντας συγκεκριμένα στάδια εξέλιξης μέχρι την ηλικία των δώδεκα ετών. Επειδή όμως ο Πιαζέ θεωρεί τα λογικά χαρακτηριστικά των εννοιών σαν τα κύρια, τα ουσιωδέστερα, συστατικά τους, εστίασε την προσοχή του στον λογικό χειρισμό των εννοιών και δεν ασχολήθηκε παραπέρα με το εμπειρικό υπόστρωμά τους. Ο Πιαζέ φαίνεται να θεωρεί τις προέννοιες σαν προσωρινές ατελείς μορφές σύλληψης της πραγματικότητας, που αντικαθίστανται σταδιακά από πιο εξελιγμένες, δηλαδή πιο σωστά δομημένες από λογικής πλευράς. Όμως οι προέννοιες δεν είναι καθόλου επουσιώδεις γιατί επιτρέπουν, καθώς θα ιδούμε, συνειρμικές συνδέσεις εννοιών που η λογική δεν μπορεί να κάνει.
Η βασική υπόθεση και ενδείξεις που την στηρίζουν
Αντίθετα από τον Πιαζέ, εδώ θα εστιάσουμε την προσοχή μας στα ενδιάμεσα εμπειρικά στάδια αφομοίωσης των διαφόρων πλευρών κάθε έννοιας και θα κάνουμε την απλή υπόθεση ότι αυτές οι ενδιάμεσες βαθμίδες, οι προέννοιες, δεν διαγράφονται ποτέ από την μνήμη αλλά αποτελούν το κοινό υπόβαθρο πολλών ριζικά διαφορετικών λογικών εννοιών και τις συνδέουν έτσι αφανώς. Η υπόθεση αυτή αρκεί, όπως θα ιδούμε, για να εξηγήσουμε τα βασικά σημεία του μηχανισμού της νόησης.
Πώς μπορούμε όμως να βεβαιωθούμε ότι οι προέννοιες υπάρχουν μόνιμα στη μνήμη;
Υπάρχουν διάφορες χαρακτηριστικές ενδείξεις που στηρίζουν αυτήν την άποψη:
(α) Τα μικρά παιδιά αρχικά «υπεργενικεύουν» (όπως γράφεται στην βιβλιογραφία) το νόημα όλων των νέων λέξεων, που μαθαίνουν. Τις χρησιμοποιούν δηλαδή ανειδίκευτα, για να αναφερθούν σε εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους αντικείμενα, που έχουν όμως κάποιο κοινό εμπειρικό χαρακτηριστικό. Έτσι, η ίδια λέξη, «γκάρι», μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο για το φεγγάρι, όσο και για γυαλιστερές χάντρες ή κουμπιά. Το παιδί προφανώς δεν γενικεύει κάποια έννοια χρησιμοποιώντας οποιαδήποτε επαγωγική λογική διαδικασία, αλλά μάλλον δίνει το ίδιο όνομα σε τόσο διαφορετικά αντικείμενα απλά επειδή χρησιμοποιεί εν μέρει τον ίδιο αντιληπτικό μηχανισμό γι' αυτά. Υπάρχει, δηλαδή, ένα κοινό εμπειρικό χαρακτηριστικό σε όλα αυτά τα αντικείμενα που εντυπωσιάζει ιδιαίτερα το παιδί και το παρακινεί να χρησιμοποιήσει ανειδίκευτα την ίδια λέξη για όλα (είναι στρογγυλά και γυαλιστερά). [Der Spiegel, 18.11.0. Προφανώς κάποια κιναισθητικά αντιληπτικά σχήματα έχουν ατροφήσει ή δεν εξελίχθηκαν ποτέ στον εγκέφαλό του.
...η συνέχεια εδώ: Ο μηχανισμός της νόησης | Τρέλα είναι απλά μια άλλη μορφή της συνείδησης
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου